Wielkanoc Prawosławna w najbliższą niedzielę

Dla wyznawców prawosławia i w Kościołach chrześcijańskich obrządku wschodniego, Wielkanoc, zwana też Paschą, Zmartwychwstaniem Chrystusowym, czy Zmartwychwstaniem Pańskim, jest najważniejszym momentem życia liturgicznego. Tegoroczna Wielkanoc Prawosławna przypada na 24 kwietnia.

Zgodnie z postanowieniami soboru nicejskiego z 325 roku wyznawcy prawosławia obchodzą Wielkanoc w pierwszą niedzielę, po pierwszej wiosennej pełni księżyca, między 22 marca i 25 kwietnia, po wiosennej równonocy i zawsze po żydowskim Pesach.

Duchowym przygotowaniem do tego wielkiego święta jest czterdziestodniowy Post zwany Wielkim lub czterdziestnicą, Poprzedza go przedpost, który jest wstępem i pierwszym etapem całego liturgicznego zespołu obrzędowego, zarówno obchodów wielkopostnych jak i paschalnych.

Wielki Tydzień Męki – ostatni przed świętem Paschy i cała jego liturgia poświęcone są w całości rozważaniom Męki Pańskiej. W Wielki Poniedziałek czytane są to teksty o Józefie sprzedanym przez braci w niewolę, jego niezasłużonym cierpieniu i późniejszym wywyższeniu, i analogię z losem Jezusa Chrystusa (Rdz 39 -41). W Wielki Wtorek wspomina się dziesięć panien, pięć roztropnych i pięć nierozsądnych. W Wielką Środę mówi się wiernym o jawnogrzesznicy z Betanii, która obmyła stopy Jezusa swymi łzami, otarła włosami i namaściła je drogocennym olejkiem za co doznała łaski odpuszczone win. W Wielki Czwartek wspomina się ustanowienie Eucharystii, a wieczorem odprawiana jest jutrznia Wielkiego Piątku. W Wielki Piątek nie odprawia się mszy, a jedynie wieczorne nieszpory. Na środek cerkwi wynosi się płaszczanicę – tkaninę z wizerunkiem Chrystusa w grobie. Jest to także dzień bardzo restrykcyjnego postu, czasem tylko o chlebie i wodzie. Wielka Sobota – to wigilia paschalna. Wieczorem, przed płaszczanicą symbolizującą Grób Pański odprawiana jest połunoszczenica (północnica).

W Wielką Sobotę popołudniu, lub w Paschę rano święci się pokarmy, przede wszystkim jaja, paski (od Paschy – nazwy święta) wysokie, słodkie bułki drożdżowe, artos (biały chleb pszenny pieczony na zakwasie), mięso, kiełbasę , sery, paschę – słodki deser z twarogu, żółtek utartych z cukrem, z dodatkiem rożnych bakalii. Podobno dawniej jedno poświęcone jajko trzymano aż do św. Juryja (5 maja), kiedy to zakopywano je na polu gdzie rosło żyto razem z kością po szynce wielkanocnej, a obok sadzono poświęconą gałązkę wierzbową. W dniu rozpoczęcia żniw odkopywano jajko i uroczyście zjadano dzieląc się nim jak na Wielkanoc.

Liturgia Paschy rozpoczyna się o północy z Wielkiej Soboty na Niedzielę Paschalną uroczystą procesją, ze świecami, chorągwiami i ikonami, przedstawiającymi wychodzącego z grobu Chrystusa. Procesja, przy biciu dzwonów, obchodzi trzykrotnie cerkiew. Zamknięte drzwi świątyni symbolizują zapieczętowany Grób Pański. Uroczyście otwiera je główny celebrans, prowadząc wiernych do świątyni. Tam odbywa się misterium paschalne, na zakończenie którego wszyscy wymieniają paschalny pocałunek. Po nabożeństwie ludzie pozdrawiają się słowami Christos Woskriesie – Woistinu Woskriesie (Chrystus Zmartwychwstał – Prawdziwie Zmartwychstał) i tak samo wymieniają tzw. paschalny pocałunek.

Po powrocie do domu wszyscy zasiadają do świątecznego stołu, pełnego tradycyjnych przysmaków. Nie może na mim zabraknąć jaj, chlebów, kulicza inaczej paski – wysokiej drożdżowej baby, kulebiaka z nadzieniem z kapusty i grzybów, barszczu, świątecznych drożdżowych pierogów, wędzonych kiełbas i różnych mięs pieczonych z ziołami. Królową wielkanocnego stołu jest serowa słodka pascha. Ze spożywaniem święconego wiązało się szereg wierzeń i magicznych praktyk, będących pozostałością pradawnych zwyczajów pogańskich, Powszechnie przestrzegano zasady, by święconego nie wyrzucać, ani nie poniewierać. Nie zjedzone okruszyny zbierano i wysypywano pod drzewka owocowe, wierząc że wyrośnie z nich marynka – ziele o białych kwiatkach, bądź dawano je kurom, by lepiej się niosły. Skorupki jaj również dawano kurom lub wysiewano do ziemi podczas siania lnu.

W Poniedziałek Wielkanocny – Prawosławna Pominalnica. po nabożeństwie, z cerkwi wyrusza procesja z chorągwiami prowadzona przez księdza (batiuszkę), która udaję się na cmentarz. Tam odbywa się pominalnica, czyli Zaduszki, wspomnienie zmarłych. Dawniej gospodynie idące do cerkwi w Poniedziałek i Wtorek Wielkanocny, brały ze sobą węzełki z jedzeniem. Był to zazwyczaj zawinięty w płótno chleb pszenny (zwany pierogiem – pirohem), jajka i kawałek świątecznego mięsa. Obdzielały nim żebraków, których w święto Paschy traktowano z szacunkiem i proszono ich o modlitwę za zmarłych. Na grobach składano malowane na czerwono jaja lub kolorowe pisanki oraz kawałki świątecznego pieczywa.

Oprac. Joanna Radziewicz / Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi