Stowarzyszenie Opieki nad Starymi Cmentarzami – co w ustawie piszczy

SANOK. W ostatnich latach w różnych wypowiedziach, artykułach i publikacjach przewija się sformułowanie, że Sanok to miasto kultury. Można się z tym zgadzać lub nie, można o tym dyskutować, ale jedno jest pewne: istnieją w Sanoku obszary i tematy, które wymagają aby mówić o nich gromkim głosem.

Takim tematem jest z całą pewnością zabytkowa substancja na sanockim cmentarzu. Wydaje się, że opieka nad zabytkowymi grobowcami i nagrobkami  to dla niektórych jakaś abstrakcja, rzecz wydumana i niepotrzebna. A przecież cmentarz zwłaszcza zabytkowy albo taki, na którym znajdują się obiekty wpisane do rejestru zabytków to świadectwo historyczności Sanoka, jego znaczenia w przeszłości.

Zza tych omszałych pomników wychylają się bowiem życiorysy ludzi, którzy kiedyś zaludniali nasze miasto i wypełniali je swoją energią, pracą, śmiechem, zabawą, codziennymi smutkami i radościami – jednym słowem sprawiali, że tętniło ono życiem i rozwijało się. Mamy obowiązek to uszanować! Stowarzyszenie Opieki nad Starymi Cmentarzami robi wszystko, aby ten obowiązek rzetelnie wypełniać. Niestety, wydaje się, że nie wszyscy rozumieją znaczenie naszych działań. Zdarza się bowiem, że zabytkowe mogiły są niszczone i dewastowane a na ich miejscu powstają nowoczesne nagrobki.

Mało tego – Ci, którzy dopuszczają się takich przeróbek  uważają że to nic złego! Jest to rzecz doprawdy zdumiewająca! Apele Stowarzyszenia o dbałość i troskę o zabytkowe nagrobki nie są  tylko pobożnymi życzeniami jakiejś przypadkowej grupy osób, ale mają swoje umocowanie w przepisach prawnych. Owa dbałość i troska jest bowiem obowiązkiem ustawowym dotyczącym zarówno określonych instytucji, organizacji jak i pojedynczych obywateli – osób prywatnych.

W Polsce obowiązuje Ustawa z 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

Art.1 ust. mówi, że określa ona przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków.
Według Art.3 ustawy zabytek to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Na czym polega Ochrona zabytków? Wystarczy przeczytać Art.4 ustawy. Oto on:
Ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu:
1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie
2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków
3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków
4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę
5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków
6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Istnieją 4 formy ochrony zabytków:
1) wpis do rejestru zabytków
2) uznanie za pomnik historii
3) utworzenie parku kulturowego
4) ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego
W świetle cytowanej ustawy każdy nagrobek  wpisany do rejestru zabytków posiada status obiektu chronionego prawem. Dotyczy to także nagrobków sanockich. W związku z tym prowadzenie prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy zabytku , umieszczanie nowych tablic oraz napisów, podejmowanie działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego do rejestru wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Natomiast wszelkie instytucje powołane do opieki nad zabytkami – w tym stowarzyszenia i komitety o charakterze społecznym mają ustawowy obowiązek powiadamiania wojewódzkiego konserwatora zabytków o uszkodzeniach, zniszczeniach  oraz innych zagrożeniach dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu tego rodzaju  zdarzenia
ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przewiduje kary za dewastację zabytków.
Mówi o tym rozdział 11 .
Art.108
1) kto niszczy lub uszkadza zabytek, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
2) Jeżeli sprawca czynu określonego w ust.1 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2
3) W razie skazania za przestępstwo określone w ust.1 sąd orzeka, a w razie skazania za przestępstwo określone w ust.2 sąd może orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z opieka nad zabytkami w wysokości od trzykrotnego do trzydziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia.
Stowarzyszenie Opieki nad starymi Cmentarzami chcąc ratować zabytkowe nagrobki stara się m.in. o dotacje celowe na prace konserwatorskie. Podobne działania mogą podejmować także osoby prywatne np. rodziny osób pochowanych w zabytkowym grobie. Muszą mieć jednak świadomość, że są zobligowane do współpracy i konsultacji z wojewódzkim urzędem ochrony zabytków. Jesteśmy otwarci na współpracę, możemy pomóc w przygotowaniu odpowiednich dokumentów. Z całą pewnością jest to lepsze wyjście niż „zaorywanie” zabytkowej substancji cmentarza aby zapełniać go nowymi grobowcami mającymi tylko wartość rynkową. Pochówek w zabytkowym obiekcie jest ponadto sprawą prestiżową nie tylko w przekonaniu Stowarzyszenia . Jednym słowem wypracowanie takich sposobów działania które chroniłyby zabytkowe nagrobki pozwalając równocześnie  na ich wykorzystywanie jest z całą pewnością możliwe. Pozostając z takim przekonaniem podajemy listę zabytkowych nagrobków (wpisane do rejestru w 1982 roku) na sanockich cmentarzach:
ul.Rymanowska:
1) Nagrobek Anny Radomskiej
2) Nagrobek Magdaleny Truskolaskiej
3) Nagrobek Marii i Kazimierza Sulimirskich
4) Nagrobek Leona Kobierzyckiego
5) Nagrobek Marii Anny Baranowicz
6) Grobowiec ks. Bronisława Stawickiego
7) Grobowiec Adama Dębickiego
8) Nagrobek Olgi  Ścibor – Rylskiej
9) Grobowiec rodziny Słuszkiewiczów
10) Nagrobek Alfreda i Leontyny Kondratowicz
11) Nagrobek Maniusi Dabożówny
12) Nagrobek Wojciecha Ślęczki
13) Nagrobek Marii z Truskolaskich Leszczyńskiej
14) Nagrobek Józia i Stasia Borczyków
15) Nagrobek Wasyla Czermanika
16) Nagrobek Cyryla Jaksy – Ładyżyńskiego
17) Nagrobek Floriana Nowaka
18) Nagrobek Mariana Bonawentury Jayko
19) Nagrobek Bronisławy Ślączkowej
20) Nagrobek Tadeusza i Zofii Kellerów
21) Nagrobek Karola Petschaca
22) Nagrobek Ludwika Święcha
23) Nagrobek Leona Norasa
24) Nagrobek Marii Iwanowiczowej
25) Nagrobek Jana i Honoraty Guzików
26) Nagrobek Zofii Siekierczyńskiej
27) Nagrobek Józefy Józefowiczówny
28) Nagrobek Józefa Salomona
29) Nagrobek Augusta Ścibor – Rylskiego
30) Nagrobek Feliksa Wilhelma Limbach
31) Nagrobek Tytusa Lemera
32) Nagrobek Olgi z Nawratilów Krawczyńskiej
33) Grobowiec rodziny Lipińskich
34) Nagrobek Władysława Kurasiewicza
35) Nagrobek Stanisława Leszczyńskiego
36) Nagrobek rodziny Pleszewskich
37) Pomnik Bohaterów Powstań Polskich z 1831 i 1863 roku
38) Grobowiec rodziny Słuszkiewiczów
39) Nagrobek Marii Kernowej
40) Nagrobek Kazimiery Prus – Głowackiej
41) Nagrobek Zbyszko Szywarza
42) Nagrobek Zbigniewa Praczyńskiego
43) Nagrobek Anny i Franciszka Baran
44) Nagrobek Józefa Drozda
45) Nagrobek Marysi Górczyńskiej
46) Nagrobek Katarzyny z Wolańskich Drwięgi
47) Nagrobek Jana Porajewskiego
48) Grobowiec rodziny Mozołowskich
Oraz dwa nagrobki niezidentyfikowane z przełomu XIX i XX w.

ul.Matejki
1) Nagrobek Józefy z Heinrichów Drozdowej
2) Nagrobek rodziny Konieczków
3) Grobowiec rodziny Pollaków
4) Nagrobek Władysława Niedźwieckiego
5) Grobowiec Mateusza Beksińskiego
6) Nagrobek Jana i Mari iGermaków
7) Nagrobek Balbiny Germak
8) Nagrobek Grzegorza Hanulaka
9) Grobowiec rodziny Kawskich
10) Nagrobek Feliksa Gieli
11) Nagrobek Amalii Celestyny Świtalskiej
12) Nagrobek Mariana Truszkowskiego
13) Grobowiec rodziny Suszków
14) Grobowiec rodziny Lowy
Oraz 2 nagrobki niezidentyfikowane, pochodzące z XIX w
W/w nagrobki i grobowce podlegają przepisom zawartym w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Rejestr ten z całą pewnością znajduje się w archiwum Urzędu Miasta, Muzeum Historycznego w Sanoku, Państwowego Biura Notarialnego w Sanoku, a od 2009 roku w dokumentach Stowarzyszenia Opieki nad Starymi Cmentarzami w Sanoku (Stowarzyszenie zarejestrowane zostało w 2009).
Powyższy tekst ma na celu ułatwienie wszelkich działań związanych z remontem obiektów cmentarnych zwłaszcza zabytkowych i uniknięcie niepotrzebnych kłopotów i nieporozumień.

Wszystkich zainteresowanych tym tematem zachęcam do lektury Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

Ewa Filip