W osobie Danuty Przystasz Sanok uhonoruje pokolenie „Kolumbów” (ZDJĘCIA)

SANOK / PODKARPACIE. Sanoczanka Danuta Przystasz, odznaczona Orderem Virtuti Militari, major Wojska Polskiego, współtwórczyni i aktywna działaczka Rodziny Katyńskiej zostanie Honorową Obywatelką Miasta Sanoka. Tym samym 97-latka stanie w jednym szeregu m.in. z Władysławem Beksińskim, Józefem Piłsudskim, ks. Adamem Sudołem, ks. Zdzisławem Peszkowskim, Marianem Pankowskim, ks. Feliksem Kwaśnym, prof. Feliksem Kirykiem, którzy są Honorowymi Sanoczanami.

– Jej odwaga i poświęcenie, zaangażowanie w działalność konspiracyjną w latach II wojny światowej na terenie Sanoka, a potem w Warszawie, cierpienia w kazamatach UB, a potem ofiarna praca na rzecz kultury polskiej i nieustanna troska o prawdę i pamięć o Zbrodni Katyńskiej zasługują na najwyższe uznanie i szacunek – napisała we wniosku o przyznanie tytułu hm. Krystyna Chowaniec w imieniu Hufca ZHP Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego.

Danuta Antonina Przystasz, córka Ignacego Przystasza i Anny Iwańczyk, urodziła się 13 czerwca 1920 r. w Niewistce, gdzie jej ojciec był administratorem majątku, jako najmłodsze dziecko Przystaszów. Starsi bracia: Zbigniew Przystasz, ur. w 1912 r. został zamordowany w Katyniu, a Mieczysław Przystasz ur. w 1914 r. uczestnik Powstania Warszawskiego, więzień polityczny w latach 1945-1954, powrócił do Sanoka, był wiceprzewodniczącym MRN w Sanoku, kierownikiem Wydziału Planowania w PRN w Sanoku, radcą prawnym w SPB, współtwórcą „Rocznika Sanockiego”. Zaraz po narodzinach Danuty, w 1920 roku rodzina Przystaszów osiadła na stałe w Sanoku (zamieszkiwała początkowo przy ulicy Królewskiej – obecnie ulica Romualda Traugutta, następnie w samodzielnie wybudowanym domu przy ulicy Młynarskiej 18). W 1938 r. Danuta Przystasz ukończyła Gimnazjum Żeńskie im. Emilii Plater i rozpoczęła naukę w liceum (maturę zdała 2 stycznia 1942 r. w Sanoku w tajnym nauczaniu). Jako uczennica liceum działała w Lidze Morskiej i Kolonialnej oraz przeszła szkolenie przysposobienia obronnego oraz kursy obrony przeciwlotniczej i przeciwpożarowej. We wrześniu 1939 r. pełniła funkcję zastępcy dowódcy rejonu. W pierwszych dniach września 1939 r. pełniła służbę w ramach obrony cywilnej pełniąc obowiązki zastępcy komendanta rejonu. W czerwcu 1940 roku wstąpiła do organizacji konspiracyjnej – Chłopska Organizacja Wolności „Racławice” przyjmując pseudonimy „Danuta Skiba” i „Brzoza”. Przewiozła m.in. ładunki wybuchowe do wysadzenia szybów naftowych w Tarnowcu koło Krosna, zbierała informacje na temat wydobycia ropy w kopalni Grabownica, przenosiła meldunki i pocztę. Zagrożona aresztowaniem na przełomie marca/kwietnia 1942 r. wyjechała do Warszawy, gdzie szybko nawiązała kontakt z organizacją Związek Kobiet Czynu, która działała przy Ruchu Miecz i Pług, złożyła przysięgę, a od jesieni 1942 r. Danuta Przystasz została komendantką tej organizacji. Zajmowała się w tym okresie pracą oświatową, sanitarną i kolporterską podziemnego pisma „Polka Czynu”, stanowiącego organ prasowy ZKC. Po rozpadzie MiP zaangażowała się w działalność Oddziału Pomocniczej Służby Kobiet AK (początkowo jako łączniczka z cenzusem, następnie w stopniu podporucznika czasu wojny, później w stopniu kapitana czasu wojny (wówczas używa pseudonimu Sławomira Mędrzycka). Brała udział w Powstaniu Warszawskim jako łączniczka w Kompanii Sztabowej Zgrupowania AK „Żywiciel” na Żoliborzu do 30 września 1944. Po klęsce powstania wyszła z miasta wraz z ludnością cywilną. Zdołała zbiec z transportu do obozu. Nawiązała kontakt z dowództwem III Dywizji Wojskowego Korpusu Służby Bezpieczeństwa i kontynuowała pracę konspiracyjną. Za działalność w tej organizacji Rozkazem Dywizyjnym z 20 listopada 1944 otrzymała Order Virtuti Militari.

Po zakończeniu wojny Danuta Przystasz na krótko przyjechała do Sanoka, a potem wraz z bratem Mieczysławem została skierowana do pracy w Urzędzie Pełnomocnika Rządu w Olsztynie. 19 październiku 1945r. została aresztowana przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa (dwa dni wcześniej aresztowany został także jej brat Mieczysław). Danuta Przystasz w okresie przesłuchań była przetrzymywana w budynkach MBP przy ul. Koszykowej, a następnie przy ulicy Rakowickiej. Po ciężkim śledztwie zwolniono ją pod koniec maja 1946. Po wyjściu na wolność, mając nakaz meldowania o swoim pobycie, wróciła do Olsztyna, gdzie została zatrudniona w Wydziale Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego (dodatkowo pracowała w Składnicy Sanitarnej) i rozpoczęła studia prawnicze na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1947 r. zamieszkała w Warszawie, pracując kolejno w Zarządzie Głównym Pracowników Bankowych i Centrali Banku Komunalnego, skąd została zwolniona jako „wróg Polski Ludowej”. Studia ukończyła w 1951 roku uzyskując tytuł magistra nauk prawnych. Ówczesne władze polityczne uniwersytetu nie zgodziły się na objęcie przez nią asystentury. Po ukończeniu studiów z uwagi na swoją działalność konspiracyjną nie mogła znaleźć pracy zgodnej z wykształceniem. W rezultacie podjęła się zajęcia redaktorskiego i edytorskiego, zwłaszcza w zakresie podręczników szkolnych. Od wiosny 1952 była zatrudniona w Państwowych Zakładach Wydawnictw i pracowała tam do końca 1981 r. Zajmowała się edytorstwem, pełniła stanowiska redaktora, redaktora działu, kierownika redakcji, zastępcy redaktora naczelnego. Była członkiem komisji programowych w Ministerstwie Oświaty
i Wychowania oraz komisji pod egidą UNESCO ds. nazewnictwa geograficznego i historycznego w podręcznikach szkolnych. Publikowała artykuły, referaty wydawane w czasopismach i wydawnictwach szkolnych, dotyczącego kwestiom zawodu nauczycielskiego i teorii podręcznika szkolnego.. Została autorką artykułu pt. Związek Kobiet Czynu w Ruchu Miecz i Pług. Była redaktorką publikacji Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958 podsumowującego zjazd absolwentów sanockiego gimnazjum (1960). Współtworzyła książkę dla młodzieży polonijnej pt. Polska. Ziemia i ludzie (1984). Dodatkowo, w latach 50. i 60. przez ok. 10 lat pracowała jako nauczycielka w szkołach średnich dla dorosłych, a do 1998 współpracowała z działem czasopiśmiennictwa przedmiotowego dla nauczycieli w ramach Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych. Pod koniec 1981 przeszła na emeryturę.

W 1988 zaangażowała się w działalność Warszawskiej Rodziny Katyńskiej, późniejszego Stowarzyszenia Rodzina Katyńska w Warszawie. Była autorką pierwotnej wersji statutu tego stowarzyszenia, wchodziła w skład pierwszego zarządu (1989-1991), gdzie zajmowała się sprawozdaniami i regulaminami. W latach 90. podjęła współpracę z Fundacją Archiwum i Muzeum Pomorskim Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek w Toruniu i Memoriałem Generał Marii Wittek. Jej obszerna wypowiedź znajduje się także w Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego.

Za swoje czyny i dokonania otrzymała następujące odznaczenia:

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (Rozkaz Dywizyjny z 20 listopada 1944, za zasługi dla WKSB, zatwierdzony w 2002)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami (przyznany przez Rząd RP na Uchodźstwie)
• Warszawski Krzyż Powstańczy
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Medal Komisji Edukacji Narodowej
• Odznaka Weterana Walk o Niepodległość
• Tytuł Honorowego Członka Muzeum Powstania Warszawskiego

Jest członkiem zwyczajnym Stowarzyszenia Klub Kawalerów i Dam Orderu Wojennego Virtuti Militari. W roku 2012 decyzją Ministra Obrony Narodowej została awansowana na stopień majora Wojska Polskiego.

Przyczyniła się do wydania kilku publikacji dotyczących Sanoka. Oprócz przygotowania do druku publikacji Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury, angażowała się w redakcję pierwszych numerów „Rocznika Sanockiego”, a w 1984 r. przeprowadziła obszerny wywiad z dr. Zofią Skołozdro, na temat tajnego nauczania i konspiracji w Sanoku, który został opublikowany w czasopiśmie „Geografia w szkole”. Staraniem Danuty Przystasz w 2000 r. ukazała się w Sanoku publikacja pt. Listy z więzienia Mieczysława Przystasza z lat 1945–1954. W roku 2001 wydała własnym sumptem opracowanie biograficzne pt. „Jedno życie. Tak mało, tak wiele …” zawierające m.in. fragmenty dziennika z Powstania Warszawskiego. Do Muzeum Historycznego w Sanoku przekazała listy i pamiątki po bracie Mieczysławie, a do kościoła pw. Przemienienia Pańskiego w Sanoku ofiarowała odznaczenia własne oraz brata Mieczysława. Zostały one zostały umieszczone w gablocie obok prawego ołtarza. Podczas odwiedzin w rodzinnym mieście spotyka się z młodzieżą – w kwietniu 2009 roku uczestniczyła w uroczystości posadzenia 18 Dębów Pamięci na Cmentarzu Centralnym, a w październiku prezentowała sylwetkę brata, Zbigniewa Przystasza, na konferencji w Sanockim Domu Kultury, a potem posadziła Dąb Pamięci dla uhonorowania Jego pamięci. W 2014 roku na temat Powstania Warszawskiego, a także konspiracji w Sanoku, mówiła harcerzom, a 17 kwietnia 2015 r. podczas spotkania w kościele pw. Chrystusa Króla z licznymi mieszkańcami Sanoka opowiedziała o swoim niezwykłym życiu.

Rada Miasta Sanoka jednogłośnie poparła uchwałę o przyznaniu Danucie Przystasz „Honorowego Obywatelstwa Miasta Sanoka.” Jak podkreślali przewodniczący Zbigniew Daszyk i burmistrz Tadeusz Pióro, w ten sposób nasze miasto uczci nie tylko osobę zasłużoną dla Sanoka, ale całe pokolenie, które walczyło o Polskę. Wstępny termin uroczystości został ustalony na 20 kwietnia b.r.

foto: Mat. nadesłane