Czas leśnych mogił (ZDJĘCIA)

Jak co roku przed Świętem Zmarłych w lasach trwa przegląd miejsc pamięci i porządkowanie leśnych cmentarzy i pojedynczych mogił. Leśne ostępy kryją bowiem wiele grobów, o których, prócz leśników, niewielu już dziś pamięta. One również stanowią część naszego dziedzictwa kulturowego.

Pierwsza wojna pochłonęła w Karpatach setki tysięcy ofiar. Tylko w lasach Nadleśnictwa Komańcza znajduje się 17 cmentarzy z tego okresu, część z nich dopiero niedawno zidentyfikowano i oznaczono krzyżami. W ubiegłym roku doszło do utworzenia cmentarza wojennego na górze Manyłowa w Nadleśnictwie Baligród, gdzie podczas I wojny światowej zginęły setki żołnierzy walczących armii, pochowanych w zbiorowych mogiłach, często płytko kopanych z uwagi na ciężką wówczas zimę. Obszar cmentarza obejmuje kilka arów wzgórza, w tym roku pojawiły się kolejne groby, w których złożono szczątki ekshumowanych ofiar wojny.

Leśnicy z Podkarpacia od kilku lat wprowadzili zwyczaj, że na leśne cmentarze nie nosi się sztucznych kwiatów i nie pali zniczy. Na grobach leśnych leśnicy umieszczają tylko gałązkę jedliny z ulegającą biodegradacji wstążką z napisem „Pamiętamy”.

– Warto upowszechnić takie mniej inwazyjne dowody pamięci, eliminować zwłaszcza sztuczne kwiaty i zaśmiecające las znicze – mówi Marek Marecki, dyrektor RDLP w Krośnie

Na terenie RDLP w Krośnie znajdują się 53 cmentarze wojenne z obu wojen światowych, 4 cmentarze rzymskokatolickie, 27 cmentarzy obrządku wschodniego, 4 kirkuty, 15 cmentarzy cholerycznych, 96 mogił zbiorowych i pojedynczych. Miejsca dawnych pochówków znaczą też często kapliczki leśne, których naliczono 222, jak również 246 krzyży pokutnych lub wotywnych. Zapewne wiele grobów wciąż pozostaje niezidentyfikowanych i zapomnianych.

Nadleśnictwo Brzozów wspólnie z Polskim Towarzystwem Leśnym przygotowało w tym roku gałązki pamięci, które zostały umieszczone na grobach 21 leśników, położonych na 12 cmentarzach w zasięgu działania nadleśnictwa. Są to groby byłych pracowników terenowych i biurowych Nadleśnictwa Brzozów i Sanok, ale również pracowników innych nadleśnictw oraz Instytutu Badawczego Leśnictwa w Warszawie, pochowanych na tym terenie. Spoczywają w nich także leśnicy, walczący za Ojczyznę w okresie Powstania Styczniowego i II wojny światowej.

W tym roku nadleśnictwo wyremontowało również drogę prowadzącą do starego cmentarza żydowskiego w Brzozowie-Zdroju i do miejsca straceń Żydów w 1942 roku w brzozowskim lesie.

Na terenie Nadleśnictwa Dukla tym roku miejscowy samorząd odnowił mogiły Żydów pomordowanych w lesie „Błudna” w leśnictwie Barwinek. Z kolei Stowarzyszenie Teodorówka Razem, we współpracy z Nadleśnictwem zrealizowało projekt odnowienia miejsca pamięci – cmentarza cholerycznego, zlokalizowanego w leśnictwie Franków we wsi Teodorówka. Przygotowano tablice informacyjne, oznakowano dojście drogowskazami na słupkach, odświeżono zarys mogiły – kurhanu. Spoczywają tam zmarli podczas epidemii w 1848 roku. Kurhan otaczają dorodne daglezje. Leśnicy oczyścili też i uporządkowali otoczenie miejsce, gdzie zginął i był pochowany we wrześniu 1939 roku żołnierz Wojska Polskiego tzw. „Grób Żołnierza”, zlokalizowany w kompleksie leśnym Popardy w Leśnictwie Cergowa. W roku 2019 z inicjatywy Regionalnego Towarzystwa Historycznego w Równem zostały przeprowadzone prace renowacyjne mogiły.

W Nadleśnictwie Mielec terenie leśnictwa Szydłowiec, w okolicach wsi Przyłęk, znajdują się mogiły pochodzące z okresu II wojny światowej. W pojedynczej mogile znajdującej się blisko leśniczówki, pochowana została osoba pochodzenia żydowskiego, rozstrzelana przez Niemców. Z kolei w pięciu mogiłach położonych w zagłębieniu, pochowani zostali żołnierze, najprawdopodobniej Niemcy lub Rosjanie. Inn awersja mówi o pochowanych tu Żydach. Mieleccy leśnicy otoczyli drewnianym ogrodzeniem oba miejsca i opiekują się nimi wspólnie z dziećmi ze Szkoły Podstawowej w Przyłęku. W 2017 roku osoby związane z Klubem Historycznym „Prawda i Pamięć” ułożyły płyty nagrobne na tych mogiłach. Ponadto na terenie leśnictwa Malinie znajduje się mogiła rosyjskich żołnierzy, o którą dba miejscowy leśniczy, uprzątając miejsce wokół i samą mogiłę oraz pozostawiając jodłową gałązkę pamięci. Gałązki jodły przewiązane okolicznościową wstążką, co roku składane są przez pracowników nadleśnictwa na grobach zmarłych Kolegów i Koleżanek. Odwiedzane są również groby rodziny Szaferów na terenie Cmentarza Parafialnego w Mielcu.

W czwartek 27 października delegacja pracowników Nadleśnictwa Sieniawa udała się na cmentarze w okolicznych miejscowościach, a także na śródleśne mogiły, by uporządkować groby i oddać cześć pamięci zmarłym leśnikom i ludziom związanym z lasem. Odwiedzono cmentarze w Sieniawie, Cieplicach, Krasnym, Rudce. Byli również w Majdanie Sieniawskim, Cewkowie, Mołodyczu, Radawie, Tryńczy i Jarosławiu.

Na terenie Nadleśnictwa Kołaczyce są liczne miejsca pamięci. W leśnictwie Bierówka: obelisk pamięci mieszkańców Sieklówki rozstrzelanych w 1944r., grób partyzanta, pomnik pamięci żołnierzy wojska polskiego i ludności cywilnej oraz cmentarz ofiar II wojny światowej. W leśnictwie Bieździedza: mogiła żołnierza z okresu I wojny światowej (na tabliczce napis „Marian z pod Tarnowa”) oraz grób zbiorowy z okresu II wojny światowej, pochówek Żydów i Romów. Z kolei lasy leśnictwa Pagorzyna kryją mogiłę zbiorową z czasów pierwszej wojny światowej i krzyż drewniany o trudnej do ustalenia historii. Leśnictwo Tarnowiec dba o dwie mogiły zbiorowe i cmentarz choleryczny. Z kolei w leśnictwie Czarnorzeki znajduje się cmentarz z I wojny światowej podstępnie wymordowanego szwadronu węgierskiego, widoczne ślady mogił i krzyż – w tym roku latem wykonano tu nowe ogrodzenie wokół cmentarza. W leśnictwie Węglówka opieką otoczone są dwa cmentarze z I wojny światowej, zaś w leśnictwie Odrzykoń – dwa cmentarze choleryczne z połowy XIX wieku.

Leśnicy z Nadleśnictwa Dynów odwiedzili miejsca pochówku zmarłych pracowników na dynowskim cmentarzu, na którym  złożyli symboliczne leśne wiązanki. Złożono także leśną wiązankę na grobie „Nieznanym Żołnierzom”.

W Nadleśnictwie Ustrzyki Dolne w ramach przygotowań do Święta Zmarłych, jak co roku leśnicy objęli pracami porządkowymi mogiły znajdujące się na terenie leśnictw Stefkowa, Wańkowa i Zawadka. Ponadto zostały przygotowane symboliczne znicze opatrzone gałązką jodłową i wstęgą pamięci, które zapłoną na 74 grobach zmarłych pracownikach nadleśnictwa oraz tych, którzy pracowali na rzecz Lasów Państwowych.

Podobnie jak w latach poprzednich członkowie koła Polskiego Towarzystwa Leśnego, działającego przy Nadleśnictwie Komańcza, pamiętali o nieżyjących dawnych leśnikach pracujących w tutejszych lasach. Na zbliżający się Dzień Zmarłych przygotowano 40 wiązanek, zostały one rozwiezione na groby leśników na 12 cmentarzach w zasięgu działania nadleśnictwa. Prowadzona jest też akcja porządkowania leśnych cmentarzy wojennych, których w lasach nadleśnictwa jest ponad 10. Należy zaznaczyć, że z liczby 40 grobów, 4 to groby leśników pracujących na tym terenie przed wojną, a w 6 grobach spoczywają leśnicy – kombatanci, którzy walczyli za Ojczyznę w okresie II wojny światowej.

Na terenie Nadleśnictwa Kolbuszowa jak co roku uprzątnięto miejsca pamięci, kapliczki i krzyże leśne.

W nadleśnictwie znajduje się 61 takich miejsc. Ponadto pamiątkową gałązkę złożono na 64 grobach zmarłych pracowników.

Pracownicy Nadleśnictwa Jarosław pod koniec października uporządkowali cmentarz z czasów Wielkiej Wojny, na którym spoczywa niemal 450 żołnierzy. Obsada leśnictwa Łapajówka z dużą starannością doprowadziła cmentarz do stanu, na jaki zasługuje. Ponadto miejscowy leśniczy leśnictwa Bór, uporządkował grób partyzanta, który brał udział w Akcji „Jula”. Akcja ta składała się z trzech ataków na linie dostaw niemieckich na front wschodni – wysadzono trzy mosty: pod Rogoźnem, Tryńczą i Nowosielcami.

W dniu 27 października leśnicy z Nadleśnictwa Lesko tradycyjnie uporządkowali zbiorowe mogiły i miejsca straceń z czasów wojennych. Usunięto wypalone znicze, liście oraz śmieci z tychże miejsc. Złożono gałązki pamięci.

Nadleśnictwo Krasiczyn – w tym roku udało skosić trawę,  posprzątać i uporządkować teren po dawnym cmentarzu nieistniejącej wsi Berendowice w leśnictwie Kormanice oraz w miejscu pamięci pomordowanych przez UPA, w tym leśniczego leśnictwa Celinów Franciszka Podlacha.

Nadleśnictwo Cisna – pracownicy terenowi uporządkowali cmentarze przy dawnych cerkwiskach w leśnictwach: Habkowce, Solinka, Jaworzec oraz Zawój. Dokonano niezbędnych porządków wokół nich, wykoszono trawę i chwasty, posprzątano i wywieziono śmieci oraz naprawiono uszkodzone ogrodzenia. Przygotowano 35 pamiątkowych gałązek z jedliny z przewiązaną okolicznościową wstążeczką, które zostały rozwiezione na groby leśników na trzech cmentarzach w Cisnej, Wetlinie i Baligrodzie oraz na 4 cerkwiska.

Pracownicy Nadleśnictwa Lutowiska w tym roku odwiedzili siedem cmentarzy, na których spoczywają leśnicy i pracownicy leśni. Na ich grobach złożono gałązki z okolicznościową wstążką. Pod swoją opieką nadleśnictwo ma również dwa cmentarze położone w nieistniejących już wsiach Hulskie i Tworylne. Cmentarze te zostały ogrodzone i są wykaszane dwa razy w roku. Pracownicy nadleśnictwa opiekują się również mogiłami żołnierzy poległych w krwawych walkach podczas I wojny światowej na stokach Dwernika-Kamienia oraz Otrytu. Kilka lat temu w leśnictwie Tworylczyk odkryto ludzkie kości. Jak się okazało była to zbiorowa mogiła żołnierzy, którzy również walczyli w I wojnie światowej. W to miejsce postawiono pamiątkowy krzyż. We wszystkich tych miejscach składane są pamiątkowe gałązki jodłowe. Łącznie złożono ich 177.

Nadleśnictwo Oleszyce również uporządkowało leśne cmentarze i mogiły, składając symboliczne wiązanki. Pojawiły się one również w Lesie Katyńskim Leśników, symbolizującym ludzi lasu pomordowanych przez NKWD.

Leśnicy z Nadleśnictwa Tuszyma złożyliśmy kwiaty przy pamiątkowej mogile na terenie leśnictwa Sokole w miejscu zamordowania żołnierza AK, Józefa Wałka (pseudonim: „Żbik”).

Tekst: Edward Marszałek
Rzecznik prasowy RDLP w Krośnie
Zdjęcia nadesłane przez nadleśnictwa